Nowa ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

Niniejszy artykuł nie ma charakteru opinii lub informacji prawnej i nie może być samodzielną podstawą do podejmowania decyzji dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej.

Kogo dotyczy ustawa?

Odpowiedź na pytanie, kto jest zobowiązany do stosowania nowej ustawy niesie definicja instytucji obowiązanej. Do tej kategorii prawodawca zaliczył 25 kategorii podmiotów (w poprzedniej wersji – 21). Są wśród nich banki, instytucje finansowe, firmy inwestycyjne, czy też przedstawicieli zawodu notariuszy, adwokatów, doradców podatkowych i biegłych rewidentów. Te oraz wiele innych szczególnych kategorii przedsiębiorców były objęte dotychczasowymi przepisami i pozostaną instytucjami obowiązanymi w nowej ustawie, choć dla niektórych z nich, jak np. dla wolnych zawodów prawniczych, zmieni się zakres ich obowiązków. Zupełnie nową kategorią podmiotów uznanych za instytucje obowiązane przez nową ustawę są:

1. podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie wymiany, pośrednictwa i prowadzenia rachunków walut wirtualnych,
2. przedsiębiorcy świadczący usługi polegające na tworzeniu spółek oraz pełnieniu w nich funkcji, zapewnianiu im siedziby, powiernictwie,
3. przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie udostępniania skrytek sejfowych,
4. firmy pożyczkowe udzielające kredytów konsumenckich.

Nowa ustawa różni się od dotychczasowej w kwestii kategorii przedsiębiorców uznanych za instytucję obowiązaną. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 23 nowej ustawy, instytucją obowiązaną są m.in. przedsiębiorcy przyjmujący lub dokonujący płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 10.000 euro (dotychczas 15.000 euro). Obniżeniu zatem uległ kwotowy próg powodujący objęcie firmy nową ustawą.

Nie zmieniła się zasada mówiąca o tym, że kluczowe dla przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy są płatności gotówkowe. W tym miejscu wielu przedsiębiorcom nasunie się wniosek, że przecież wydatki gotówkowe i tak są obecnie rzadsze w firmach. Dzieje się tak między innymi za sprawą obowiązujących od 1 stycznia 2017 przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – art. 22p i jego odpowiednika - art. 15d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Przepisy te, wraz ze znowelizowanym wraz z nim art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (która również niebawem zostanie zastąpiona nową ustawą), nie pozwalają na zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów wydatków gotówkowych przekraczających 15.000 złotych. Jest to próg znacznie niższy od przewidzianych zarówno w nowej, jak i dotychczasowej ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.

Nadal jednak możliwe jest przyjmowanie płatności gotówkowej (przepisy tego nie zabraniają) i każda firma może spotkać się z sytuacją wręczenia płatności za towar lub usługę w gotówce przekraczającej równowartość 10.000 euro. Oznacza to jednak, że firma zostaje objęta przepisami nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.

Jakie obowiązki spadają na przedsiębiorców?

Podobnie jak w przypadku dotychczasowej, nowa ustawa nakłada podobne wymagania. Przypomnijmy, że główne obowiązki instytucji obowiązanych to:

1. wyznaczenie osób odpowiedzialnych za przestrzeganie ustawy,
2. wdrożenie wewnętrznych regulacji,
3. przekazywanie danych Generalnemu Inspektorowi Danych Finansowych.

…ale to tylko najważniejsze wymagania. Jest ich o wiele więcej, dlatego obecna ustawa przewiduje wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za wypełnienie obowiązków ustawowych. W instytucjach będących osobami prawnymi ma to być delegowany członek zarządu.

Nowa ustawa podtrzymuje ten wymóg, a dodatkowo nakłada na instytucje obowiązane obowiązek wyznaczenia pracownika zajmującego stanowisko kierownicze, odpowiedzialnego za zapewnienie zgodności działania instytucji i jej pracowników z przepisami ustawy. Osoba taka jest odpowiedzialna m.in. za wysyłanie do Generalnego Inspektora zawiadomień o podejrzeniach przestępstwa prania pieniędzy.

Oznacza to, że wg nowych przepisów konieczne jest wyznaczenie dwóch osób odpowiedzialnych za stosowanie ustawy (wyjątkiem są osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, które łączą obie te funkcje). Tak obecna jak i nowa ustawa przewidują obowiązek szkolenia tych osób, którego niewykonanie grozi nałożeniem kary pieniężnej.

Rozszerzono wymagania dotyczące wewnętrznych regulacji firmowych służących wykonywaniu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Nowa regulacja opisuje elementy wewnętrznej procedury (art. 50-53) w sposób bardziej szczegółowy niż dotychczas. Wprowadza nowe elementy, np. obowiązek wdrożenia procedury, w której pracownik może anonimowo zgłosić naruszenia ustawy.

Na czym w praktyce ma zatem polegać stosowanie nowej ustawy i z jakimi czynnościami się to wiąże?

Początkiem wykonywania przepisów ustawy powinny być ustalenia, czy dana firma jest instytucją obowiązaną. Może to być kwestia przyjęcia jednej płatności gotówkowej, która uczyni firmę instytucją obowiązaną.
A każda instytucja obowiązana powinna stosować wobec swoich klientów środki bezpieczeństwa finansowego. Ich stosowanie uzależnione jest od oceny ryzyka prania pieniędzy w związku z transakcjami. Nowa ustawa bardziej szczegółowo skupia się na czynnikach branych pod uwagę przy ocenie tego typu ryzyka. Zasadniczej zmianie nie uległy zaś rodzaje stosowanych środków bezpieczeństwa. Nadal należą do nich:

• identyfikacja tożsamości klienta,
• identyfikacja beneficjenta rzeczywistego klienta (którego w skrócie można określić mianem ostatecznego właściciela firmy, będącego osobą fizyczną dysponującą 25% udziałów lub głosów w firmie),
• ocena stosunków gospodarczych z klientem oraz bieżące monitorowanie stosunków
z klientem.

Nowa regulacja w sposób bardziej szczegółowy określa jednak zakres obowiązków związanych ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego. Środki te są stosowane przy nawiązywaniu stosunków gospodarczych z klientem, przy przeprowadzaniu transakcji o równowartości 15.000 euro lub większej i każdorazowo podejrzeniu prania pieniędzy bądź wątpliwości w zakresie identyfikacji klienta. Zwraca uwagę fakt, że instytucją obowiązaną są firmy przyjmujące już 10.000,00 euro. Ustawa przyjęła bowiem inny limit dla uznania, że firma jest instytucją obowiązaną (10.000,00 euro) i odmienny dla obowiązku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego (15.000,00 euro). Stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego musi być dokumentowane, a dokumentacja ta przechowywana przez okres 5 lat.

Niewątpliwą nowością ustawy z 1 marca 2018 roku jest możliwość stosowania uproszczonych środków bezpieczeństwa finansowego, które mogą być podejmowane w razie potwierdzenia niskiego ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Rozszerzeniu uległ za to katalog przypadków, w których instytucja ma stosować wzmożone środki bezpieczeństwa.

Do ostatniej kategorii najważniejszych obowiązków instytucji należy przekazywanie Generalnemu Inspektorowi informacji o wpłatach lub wypłatach środków o równowartości przekraczających 15.000 euro, a także wstrzymywanie transakcji w razie podejrzenia jej związku z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.

Istotną zmianą jest także możliwość powierzenia wykonywania obowiązków wynikających z ustawy podmiotowi trzeciemu. Nie zwalnia to jednak instytucji obowiązanej z odpowiedzialności za wykonywanie ustawy.
Sam zakres tej odpowiedzialności jest podobny do tego przewidzianego w obecnej ustawie. Zmianie uległa jednak wysokość kar, jakie mogą być zastosowane. Dotychczasowe przepisy przewidywały możliwość nałożenia kary pieniężnej w wysokości nie większej niż 750.000 złotych. Nowa ustawa przewiduje możliwość nałożenia kary pieniężnej, której wysokość może sięgnąć 5.000.000 euro albo 10% obrotu.

Czy warto?

Na koniec pozostaje sobie zadać pytanie - czy jest sens angażować siły i środki na wdrożenie w firmie nowej regulacji? Wielu przedsiębiorców z powodów podatkowych i tak nie dokonuje płatności gotówkowych powyżej 15.000 złotych.

Warto jednak zastanowić się, czy w ramach działalności firmy nie dojdzie np. do przypadku przyjęcia w gotówce płatności o równowartości 10.000 euro (co automatycznie uczyniłoby z niej instytucję obowiązaną). Przyjęciu takiej płatności można oczywiście zapobiec, zakazując pracownikom firmy takich transakcji. Rodzi to jednak wątpliwość, na ile taka regulacja będzie skuteczna i co się stanie, gdy płatność taka zostanie przyjęta lub wykonana wbrew zakazowi. Wówczas bez wiedzy czy zgody kadry kierowniczej firma stanie się instytucją obowiązaną ze wszystkimi tego konsekwencjami. W takim wypadku przedsiębiorca stanie przed koniecznością pilnego wdrożenia skomplikowanych procedur, wyznaczania i szkolenia kadry celem dostosowania się do ustawy, pod rygorem wysokiej kary pieniężnej.

Taka perspektywa pokazuje, że rozsądne może okazać się przygotowanie się na stosowanie nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Mając wdrożone wewnętrzne procedury firma może z większym spokojem prowadzić działalność, nie narażając się na konieczność pilnego wprowadzania tych regulacji, czy co gorsza na wysoką karę pieniężną.

adw. Adam Rajewski

Niniejszy artykuł nie ma charakteru opinii lub informacji prawnej i nie może być samodzielną podstawą do podejmowania decyzji dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej.