Ważność wyboru członków zarządu

OPINIA PRAWNA

w sprawie oceny ważności oraz skuteczności wyboru członków Zarządu Sekcji X Polskiego Towarzystwa Y dokonanego podczas Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego w dniu … września 2013 roku

I. Podstawa zlecenia:

Przedmiotowa opinia prawna została przygotowana na pisemne zlecenie Polskiego Towarzystwa Y z siedzibą w … (dalej także jako Y lub Towarzystwo lub Zleceniodawca) z dnia … grudnia 2013 roku, sporządzone przez Przewodniczącego Zarządu Głównego Towarzystwa – prof. dra hab. med. A.A., a doręczone opiniującemu w dniu … grudnia 2013 roku.

II. Cel opinii:

Celem niniejszej opinii prawnej jest analiza zagadnienia prawnego przedstawionego przez Zleceniodawcę dotyczącego oceny ważności oraz skuteczności wyboru członków Zarządu Sekcji X Y (zwanego dalej: Zarządem) dokonanego podczas Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego Sekcji X (zwanego dalej także: Zebraniem), jakie miało miejsce w dniu … września 2013 roku.

Uprzedzając rozważania dotyczące oceny poprawności wyboru członków Zarządu Sekcji X, wskazano, czy istnieją podstawy do przyjęcia, iż Zarząd Towarzystwa jest uprawniony (kompetentny co do zasady) do zawieszenia w czynnościach członków Zarządu Sekcji.

W dalszej kolejności, z uwagi na wielowątkowy charakter zagadnienia prawnego wymagającego analizy, autor opinii dokonał omówienia ważności oraz skuteczności (czy też szerzej: poprawności) wyboru członków Zarządu Sekcji X, oddzielnie analizując kwestie ustalenia podmiotów uprawnionych do wzięcia udziału w Zebraniu i głosowaniu (do oddania głosu), a następnie kwestie związane z faktem, że do wyboru członków Zarządu Sekcji X miało dojść na podstawie drugiego głosowania.

III. Podstawa prawna opinii:

Przedmiotowa opinia prawna została wydana na podstawie następujących aktów prawa powszechnie wiążącego:

1. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku – Prawo o stowarzyszeniach (tj. Dz.U. 01.79.855 z późniejszymi zmianami) – w treści opinii jako Prawo o stowarzyszeniach,
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny (Dz.U.64.16.93 z późniejszymi zmianami) – w treści opinii jako kc,

a nadto na podstawie tekstu o charakterze normatywnym w postaci:

1. Statutu Polskiego Towarzystwa Y – w treści opinii Statut, w wersji dostępnej na oficjalnej stronie internetowej Y pod adresem: http://...

IV. Analiza merytoryczna opinii:

1. A.    Stan faktyczny:
   1. a.     Analiza podstawy faktycznej opinii

Z uwagi na konstrukcję niniejszej opinii, wynikającą z przyjętego usystematyzowania elementów wymagających analizy prawnej, opisując stan faktyczny będący podstawą dalszych rozważań, należy wyróżnić w pierwszej kolejności kwestie związane z ustaleniem liczby członków Sekcji X Y, a następnie kwestie związane z samym przebiegiem wyborów.

W ramach powyższego wyodrębnienia wskazać należy, że pierwsza grupa okoliczności faktycznych będzie miała znaczenie dla określenia ważności oraz skuteczności wyboru członków Zarządu Sekcji X poprzez ustalenie, czy osoby biorące udział w Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym były uprawnione, a więc czy miały kompetencję do ważnego i skutecznego udziału w głosowaniu. Dopiero bowiem w przypadku pozytywnej odpowiedzi na przedmiotowe pytanie, zasadnym jest dokonywanie dalszych rozważań.

Natomiast okoliczności faktyczne, zakwalifikowane na potrzeby niniejszej opinii do drugiej grupy pozwolą na dokonanie analizy zagadnienia związanego z faktem, iż w trakcie Zebrania miało dojść do podwójnego głosowania, przy czym wyniki drugiego głosowania uznano za wiążące.

1. b.    Kwestie związane z ustaleniem liczby członków Sekcji X Y

Według informacji przekazanych opiniującemu, w dniu … września 2013 roku w … w ramach … Sympozjum … odbyło się Zebranie Sprawozdawczo-Wyborcze Sekcji X Towarzystwa, podczas którego dokonano wyboru członków jej Zarządu.

W głosowaniu udział wzięli zarówno uczestnicy … Sympozjum, członkowie Towarzystwa, którzy w przeddzień Zebrania Sekcji X złożyli pisemną deklarację przystąpienia do Sekcji X, przygotowaną przez ówczesny Zarząd Sekcji, jak i osoby, które przybyły dopiero w dniu Zebrania, deklarując swoją wolę przystąpienia do Sekcji X. Osoby nowoprzybyłe zostały dopuszczone do udziału w Zebraniu Sprawozdawco-Wyborczym za zgodą Prezesa Towarzystwa.

1. c.     Kwestie związane z procedurą wyboru Zarządu Sekcji X Y

Z protokołu z Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego Sekcji X Y wynika, że na stanowisko Przewodniczącego Sekcji X wybrano prof. dr hab. B.B.

Następnie zgłoszono kandydatury i przeprowadzono głosowanie nad wyborem pozostałych członków Zarządu Sekcji X. W jego wyniku dokonano wyboru dr. hab. C.C., dr D.D., dr. E.E. oraz dr hab. F.F.

Czynnościami związanymi z obsługą głosowań i ustaleniem ich wyników zajmowała się powołana podczas Zebrania Komisja Skrutacyjna.

1. d.    Zgłoszenie wniosku w przedmiocie zawieszenia w czynnościach wybranego … września 2013 roku Zarządu Sekcji X

Pismem z dnia … października 2013 roku, wnioskodawcy w osobie prof. dr. hab. med. G.G., prof. dr. hab. med. H.H., prof. dr. hab. med. I.I., dr. med. J.J., dr. med. K.K., dr med. L.L. oraz lek. med. M.M., wnieśli o zawieszenie w czynnościach wybranego w dniu … września 2013 roku Zarządu Sekcji X oraz o ponowne zwołanie Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego celem wyboru spośród członków Sekcji X przewodniczącego, sekretarza, skarbnika i dwóch członków zarządu.

Zarzuty podnoszone przez wnioskodawców odnosiły się zasadniczo do dwóch aspektów, tj:

1. błędnego ustalenia składu członków Zebrania Sekcji X skutkującego tym, że wyboru Zarządu Sekcji X dokonały osoby niebędące członkami Sekcji X, a zatem nie mające legitymacji czynnej (prawa do wybierania);
2. niewłaściwego przeprowadzenia samych wyborów, przejawiającego się tym, że w trakcie Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego dokonano unieważnienia pierwszego aktu głosowania nad kandydaturami na członków Zarządu Sekcji X, a członkowie Zarządu wybrani zostali podczas zarządzonego drugiego aktu głosowania.

W ramach pierwszego zarzutu, wnioskodawcy podnosili, że osoby, które nie złożyły najpóźniej w przeddzień Zebrania pisemnej deklaracji i nie zostały umieszczone na pisemnej liście obecności, nie mogły być uznane za członków Sekcji X, a w konsekwencji nie mogły brać udziału w głosowaniu nad wyborem członków Zarządu Sekcji X.

Uzasadniając drugi zarzut, wnioskodawcy, wbrew stanowi faktycznemu stwierdzonemu protokołem, wskazywali, że po wyborze Przewodniczącego Sekcji X miało dojść do dwukrotnego przeprowadzenia głosowania w przedmiocie wyboru pozostałych członków Zarządu. Pierwsze, wobec zastrzeżenia Przewodniczącej Sekcji X, miało zostać unieważnione, a ostateczny skład Zarządu miał być wynikiem drugiego głosowania.

1. B.    Rozważania merytoryczne:
   1. a.     Brak kompetencji Zarządu Towarzystwa do zawieszania członków Zarządu Sekcji X

W ocenie opiniującego, rozważania nad powyżej przedstawionymi zagadnieniami poprzedzić należy spostrzeżeniem, że Zarząd Główny Towarzystwa nie ma kompetencji do zawieszenia członków Zarządu Sekcji X.

Brak kompetencji Zarządu Głównego Towarzystwa w powyższym zakresie stanowi konsekwencję braku istnienia normy, która przewidywałaby możliwość dokonania zawieszenia przez Zarząd Główny Towarzystwa członków Zarządu Sekcji X.

Wyjaśniając powyższe, wskazać należy, że zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 5 Prawa o stowarzyszeniach, statut stowarzyszenia powinien przede wszystkim określać władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania ich składu oraz ich kompetencje. Regulacja powyższej kwestii, stanowiąca zarazem obligatoryjny element statutu, ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania stowarzyszenia.

Zgodnie z powołaną powyżej regulacją ustawową, kwestie związane z Władzami Towarzystwa zostały uregulowane w Rozdziale IV Statutu, w ramach którego rozgraniczono kompetencję pomiędzy Walne Zebranie Delegatów, Zarząd Główny oraz Główną Komisję Rewizyjną. Kompetencje Zarządu Głównego zostały wyznaczone przez § 27 Statutu¹.

W tym miejscu stwierdzić należy, że żadne z postanowień Statutu nie przewiduje na rzecz Zarządu Towarzystwa kompetencji do zawieszania członków Zarządu Sekcji X. Wskazać jednocześnie warto, że kompetencje Zarządu Głównego w stosunku do Sekcji Naukowych zostały wyznaczone tylko i wyłącznie do przyjmowania sprawozdań z ich działalności².

Podsumowując powyższe, wskazać należy, że z uwagi na brak obowiązywania odpowiedniej normy kompetencyjnej, odtworzonej, bądź na podstawie postanowień ustawy, bądź postanowień Statutu, nie jest możliwym dokonanie przez Zarząd Towarzystwa zawieszenia członków Zarządu Sekcji X.

1. b.    Ustalanie członkostwa w Sekcji X

• Przedmiot oraz etapy analizy

Analiza zagadnienia przedstawionego przez Towarzystwo odnoszącego się do oceny ważności oraz skuteczności wyboru członków Zarządu Sekcji X w dniu … września 2013 roku wymaga ujęcia wskazanego zdarzenia jako zdarzenia historycznego, tj. zdarzenia już dokonanego, czyli o utrwalonej strukturze faktycznej.

Dla oceny prawnej takiego zdarzenia prawnego w kontekście jego ważności oraz skuteczności konieczna jest jego trzyetapowa analiza zakładająca rekonstrukcję stanu faktycznego (I etap analizy), ustalenie obowiązujących norm wyznaczających model postępowania (II etap analizy), a następnie dokonanie swoistej subsumpcji poprzez porównaniu stanu faktycznego sprawy z ustalonymi regułami postępowania (III etap analizy).

Z uwagi na dokonane już powyżej ustalenia co do stanu faktycznego sprawy, poniżej przedstawione zostaną dalsze rozważania.

• Wybory jako czynność konwencjonalna (zespół czynności konwencjonalnych)

Dla analizy ważności oraz skuteczności wyboru członków Zarządu Sekcji X koniecznym jest odwołanie się do występującego w nauce prawa pojęcia czynności konwencjonalnych.

Dla jego wyjaśnienia warto na początku poczynić uwagę natury ogólnej, że w wielu przypadkach ocena zachowania ludzkiego³, wykracza poza jego analizę z punktu widzenia prostej czynności psychofizycznej i wymaga odniesienia się do jego konwencjonalnego znaczenia. W społeczeństwie, czy też kulturze funkcjonują bowiem pewne reguły, które – ogólnie rzecz ujmując – nakazują pewnym zachowaniom ludzkim nadawać określony sens społeczny, bądź też kulturowy⁴.

Przez czynność konwencjonalną rozumie się zatem takie zachowanie człowieka, stanowiące czynność psychofizyczną⁵ lub czynność konwencjonalną prostą⁶, której pewne wyraźnie ustanowione lub zwyczajowo przyjęte reguły (tzw. reguły sensu) przypisują swoiste znaczenie, nowy sens społeczny, kulturowy⁷.

Z przykładem czynności konwencjonalnej w powoływanym znaczeniu mamy do czynienia w przypadku przeprowadzenia wyborów. Zdarzenie faktyczne, jakim jest przeprowadzenie wyborów składa się bowiem w istocie z całego szeregu następujących po sobie czynności, w tym także czynności konwencjonalnych, podejmowanych przez uczestniczące w nim osoby. Do tych ostatnich zaliczyć w szczególności należy akt głosowania, akt ogłoszenia wyników wyborów, akt zarządzenia głosowania, w końcu i akt dokonania ponownego, dodatkowego głosowania⁸. W konsekwencji ważność i skuteczność dokonania wyboru uzależniona jest od ważności oraz skuteczności składających się na nią czynności. W przedmiotowej sprawie poprawność przeprowadzenia wyborów będzie poddana analizie przez pryzmat poprawności samego aktu głosowania, a dokładniej kompetencji osób go dokonujących oraz okoliczności związanych z trybem głosowania (przebiegiem aktów głosowania).

Z istoty czynności konwencjonalnej głosowania wynika, że podniesieniu ręki, czy też złożeniu podpisu na karcie podczas głosownia nadaje się pewien nowy sens, różny od czynności psychofizycznej charakterystyki działania, przez co staje się ona aktem głosownia w znaczeniu konwencjonalnym.⁹

Z powyższych względów oczywistym jest, że ocena prawna zdarzenia w postaci wyborów w kontekście ważności oraz skuteczności aktu głosowania nie może zostać ograniczona do oceny na płaszczyźnie elementów psychofizycznych poprzez ustalenie, czy osoba biorąca udział w głosowaniu podniosła rękę, czy też wrzuciła pewną kartkę do pewnej skrzynki, ale wymaga nadto ustalenia, czy w trakcie dokonywania aktu głosowania zachowane zostały reguły sensu pozwalające ww. czynnościom nadać charakter ważnych i skutecznych czynności konwencjonalnych (czy też czynności prawnych). Czynności prawne zaliczane są bowiem do klasy czynności konwencjonalnych. Jak wskazuje się w doktrynie czynność prawna to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa, której treść określa - co najmniej w podstawowym zarysie - konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego (art. 56 k.c.). Czynność prawna stanowi zatem szczególny przypadek czynności konwencjonalnej, przy czym szczególność ta wyraża się w tym, że reguły dokonania czynności prawnej zostały wyznaczone normami prawnymi.

• Znaczenie reguł sensu dla określenia ważności oraz skuteczności czynności konwencjonalnej

Z powyższych wstępnych uwag jednoznacznie wynika, że o czynności konwencjonalnej można mówić jedynie poprzez odniesienie się do immamentnie z nimi związanych reguł sensu. Reguły sensu mają przy tym podwójne znaczenie: pozwalają uznać daną czynność psychofizyczną za czynność konwencjonalną oraz wskazują, przy zachowaniu jakich warunków można mówić o ważnej (skutecznej) czynności konwencjonalnej. Ocena ważności oraz skuteczności czynności konwencjonalnej dokonuje się zatem poprzez ocenę zachowania reguł sensu.

Jedną z podstawowych kwestii, do jakich odnoszą się reguły sensu jest określenie kompetencji do dokonania danej czynności konwencjonalnej. Pod pojęciem kompetencji rozumie się sytuację prawną pomiotu prawa polegającą na przyznaniu temu podmiotowi upoważnienia do dokonania czynności konwencjonalnej doniosłej prawnie¹⁰.

W doktrynie prawa przyjmuje się, że w modelowym ujęciu tylko czynności dokonane przez określone osoby i w okolicznościach wskazanych w regułach sensu przybierają swoiste znaczenie konwencjonalne – są ważne¹¹.

Owo założenie jest jednak często w różny sposób modyfikowane przez reguły sensu. Mogą one wskazywać, że niedopełnienie pewnych reguł nie prowadzi do całkowitej nieważności, czy też właściwej do nieuznawania danej czynności za czynność konwencjonalną, mającą znaczenie albo mogą wskazywać, że pomimo niedopełnienia powyższych reguł możliwym jest ich późniejsze uzupełnienie¹².

Powyżej przedstawiona koncepcja czynności konwencjonalnych oraz reguł sensu rządzących ich dokonaniem znajduje swoje odzwierciedlenie w koncepcji czynności prawnych oraz reguł ich dokonywania¹³, a więc zdarzeń mających znaczenie na obszarze prawa¹⁴.

W przypadku naruszenia przez podmiot dokonujący czynności prawnej reguł jej dokonywania, konsekwencje prawne zależeć będą od rodzaju naruszonych reguł. Naruszenie reguł konstytutywnych dla danej czynności powodować będzie jej nieważność¹⁵. W przypadku natomiast naruszenia tzw. reguł istotnościowych (nieposiadających konstytutywnego charakteru) konsekwencje prawne będą przejawiać się w innej aniżeli nieważność wadliwości czynności prawnej, w szczególności zaś jej wzruszalności lub bezskuteczności¹⁶.

• Sposoby ustalenia reguł sensu (reguł postępowania)

Nawiązując do powyższych uwag, wskazać należy, że zasadnicze znaczenie dla dalszej analizy ma odtworzenie właściwych reguł sensu, czy też reguł postępowania odnoszących się do przeprowadzonych w niniejszej sprawie wyborów Zarządu Sekcji X.

Odnosząc się do ogólnej problematyki sposobów wyznaczenia reguł sensu wskazać należy, że mogą być wyznaczone w sposób wyraźny, bądź kształtować się w drodze zwyczaju.¹⁷ W odniesieniu do czynności konwencjonalnych wyróżniono: 1) reguły sensu wskazujące, jak określonym czynnościom psychofizycznym (czy prostym czynnościom konwencjonalnym) należy w określonych okolicznościach nadawać sens dokonania takiej a takiej czynności konwencjonalnej; 2) dyrektywy celowościowe, które określają, co należy czynić, aby na gruncie przyjmowanych reguł sensu dokonać określonej czynności konwencjonalnej; c) ewentualne normy nakazujące dokonanie określonej czynności konwencjonalnej danego rodzaju¹⁸.

• Statut Towarzystwa jako podstawa do określenia właściwych reguł sensu (reguł postępowania)

W przedmiotowej sprawie reguły sensu (reguły postępowania) odnoszące się do czynności konwencjonalnych (czynności prawnych) zawarte zostały w Statucie Y.

Dla ich ustalenia koniecznym jest zatem dokonanie jego wykładni, w szczególności zaś tych jego postanowień, które nawiązują do przedmiotu niniejszej opinii a więc regulują zagadnienia związane z: ustalaniem członkostwa w samym Y oraz w jego poszczególnych Sekcjach Naukowych, wykonywaniem przez członków Y statutowych uprawnień w zakresie czynnego i biernego prawa wyborczego do władz poszczególnych Sekcji Naukowych, zasadami dokonywania wyboru członków Y, jak i z wpływem ewentualnych uchybień na ważność wyboru członków Zarządu Sekcji Naukowej Y.

Przepisy Prawa o stowarzyszeniach przyznają stowarzyszeniu kompetencję do autonomicznego uregulowania powyższych kwestii w statucie, którego uchwalenie jest jedną z przesłanek warunkujących założenie stowarzyszenia.¹⁹ Kształt statutu, zarówno co do zakresu regulowanej w nim materii, jak i merytorycznej treści zasadniczo stanowi wyraz autonomicznej woli najpierw założycieli stowarzyszenia, a następnie członków powstałego już stowarzyszenia. Ustawodawca pozostawił zatem wskazanym powyżej podmiotom określenie w granicach wyznaczonych przez normy bezwzględnie wiążące struktur organizacyjnych stowarzyszenia, przedmiotu oraz zasad jego działalności, a także przesłanek nabywania i utraty członkostwa, w tym i określania praw i obowiązków członków stowarzyszenia.

• Metoda wykładni statutu

Przed dokonaniem szczegółowej analizy Statutu poczynić należy uwagę natury ogólnojurydycznej, że statuty powinny podlegać obiektywnej metodzie wykładni, której przedmiotem jest ich tekst zgłoszony do KRS²⁰. W omawianym przypadku odchodzi się zatem od metody subiektywno-indywidualnej, która z kolei ukierunkowana w pierwszej kolejności na wolę składającego oświadczenia woli²¹.

Obiektywna metoda wykładni oznacza, w pewnym uproszczeniu, że postanowienia statutowe należy interpretować tak samo jak przepisy prawne - metoda ta kładzie zatem nacisk na punkt widzenia odbiorcy statutu, a nie intencje założycieli. Za pomocą kryteriów obiektywnych buduje się model rozsądnego adresata norm statutowych, którego uzasadnione, a zarazem rozsądne oczekiwania w odniesieniu do statutu powinny być chronione.

W tym kierunku interpretacji statutu zmierza też orzecznictwo wskazujące, że wykładni winno być poddane jedynie znaczenie obiektywne słów lub określonych zachowań, znaczenie ustalone zwyczajem społecznym, aczkolwiek uwzględniające zindywidualizowany układ sytuacyjny stron. Dla ustalenia właściwego sensu oświadczenia woli należy zapytać, jak rozumiałby go rozsądny człowiek (wzorzec normatywny) znajdujący się w sytuacji danej strony (tu: odbiorcy Statutu, którym mogą być zarówno osoby trzecie wobec stowarzyszenia, jak i członkowie samego stowarzyszenia)²².

Jak stwierdził Sąd Najwyższy²³, ze względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa obrotu za prawnie doniosłe należy uznać znaczenie typowe postanowień statutowych, które – uwzględniając zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje (art. 65 § 1 k.c.) – może im przypisywać przeciętny uczestnik obrotu prawnego²⁴.

• Reguły nabywania członkostwa w Towarzystwie: członkostwo w Y a członkostwo w Sekcji Naukowej

Odnosząc się do kwestii regulacji członkostwa w Statucie wskazać należy, że Statut reguluje tę kwestię na dwóch płaszczyznach: członkostwa w samych Y, które na potrzeby niniejszej opinii określone zostało mianem członkostwa ogólnego oraz członkostwa w Sekcji Naukowej, w tym X. Uprawnienie do powyższego rozróżnienia daje literalna wykładnia postanowień Statutu, który jednoznacznie mówi o członku zwyczajnym Towarzystwa²⁵ oraz członku Sekcji Naukowej²⁶, z tym zastrzeżeniem, że członkiem Sekcji Naukowej może być tylko członek Towarzystwa.

Zgodnie z § 12 pkt 1 Statutu, członkiem zwyczajnym Towarzystwa może być obywatel polski, lekarz specjalizujący się lub specjalista w zakresie diagnostyki i leczenia … bądź inny specjalista posiadający wyższe wykształcenie, którego zainteresowania zawodowe pośrednio lub bezpośrednio wiążą się z …, …. W myśl natomiast pkt 2 członków zwyczajnych przyjmuje właściwy terenowy oddział towarzystwa na podstawie pisemnego zgłoszenia kandydata, deklarującego gotowość ścisłego przestrzegania niniejszego statutu, opatrzonego dwoma rekomendacjami osób wprowadzających członków Towarzystwa. W myśl natomiast pkt 3 Zarząd Oddziału podejmuje uchwałę o przyjęciu do Towarzystwa większością głosów w głosowaniu jawnym.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że uzyskanie członkostwa uwarunkowane jest nie tylko złożeniem określonej deklaracji, ale i spełnieniem wskazanych w Statucie warunków, jak i uzyskaniem następnie pozytywnej uchwały odpowiedniego organu. Uchwała organu ma przy tym charakter konstytutywny dla ustalenia członkostwa danej osoby w Y.

Przyjąć należy, że po spełnieniu ww. przesłanek, w tym i podjęciu odpowiedniej uchwały, osoba przystępująca do stowarzyszenia staje się jego członkiem.

• Ustalenie reguł sensu w zakresie przystąpienia do Sekcji Naukowej: prawo do udziału w Sekcji Naukowej jako prawo podmiotowego członka Towarzystwa

Odnosząc się w tym miejscu do teoretycznych ujęć charakteru prawnego aktu przystąpienia, tj. przyjęcia do stowarzyszenia, w orzecznictwie przeważa stanowisko, że jest to umowa prawa cywilnego, rodząca po obu stronach prawa i obowiązki, obejmująca oświadczenie woli członka, który wstępuje do stowarzyszenia oraz oświadczenie stowarzyszenia, które członka przyjmuje. Ocena ta jest aktualna nawet przy statutowym ograniczeniu przystąpienia do złożenia deklaracji członkowskiej²⁷.

Opierając się na powyższej koncepcji przyjąć należy, że przystąpienie do Towarzystwa powoduje powstanie po stronie członka Y określonych w Statucie uprawnień, przy czym ich realizacja zgodnie ze Statutem może być uzależniona od spełnienia dalszych przesłanek.

Wskazać jednocześnie należy, że ważność, czy też skuteczność dokonywania czynności prawnych, czy też szerzej czynności konwencjonalnych w ramach realizacji ww. uprawnień uzależniona jest od spełnienia określonych reguł sensu.

W § 13 Statutu wskazano, że członek zwyczajny ma prawo do czynnego i biernego wyboru władz Towarzystwa (pkt 1), udziału w zjazdach, konferencjach naukowych, odczytach i konkursach organizowanych przez Towarzystwo na zasadach określonych przez organizatorów (pkt 2) oraz działania w sekcjach naukowych i komisjach konkursowych. Zatem członkostwo w Y wiąże się z prawem działania w Sekcjach Naukowych. Odnosząc się do wskazanego w podanym przepisie „działania” w świetle wykładni językowej (do czego uprawnia obiektywna metoda wykładani), przyjąć należy, że przewiduje ono szeroki zakres uprawnień, obejmujący wobec braku zastrzeżenia, wszelkie formy działania w Sekcji Naukowej, w tym i udział w głosowaniu.

Zgodnie natomiast z § 47 pkt 4 Statutu do Sekcji Naukowej może należeć każdy członek Towarzystwa po złożeniu deklaracji o przystąpieniu. Jednocześnie Statut nie określa w jakikolwiek sposób złożenia deklaracji. Nie wprowadzono zatem wymogu, aby deklaracja ta została złożona w formie ustnej lub pisemnej, czy też aby czynność w postaci złożenia deklaracji była dokonywana z wyprzedzeniem.

Wobec braku szczegółowych postanowień stanąć zatem należy na stanowisku, że złożenie deklaracji, stanowiące niewątpliwie oświadczenie woli członka Y może być wyrażone w każdy sposób, który wyraża tę wolę nawet w sposób dostateczny²⁸.

Postanowienia Statutu nie przewidują żadnych dodatkowych, poza złożeniem deklaracji członkowskiej, przesłanek warunkujących osiągnięcie przez członka Y statusu członka Sekcji Naukowej, który to status jak wskazano powyżej uprawnia go do działania w Sekcji Naukowej, w tym do udziału w Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym oraz dokonywaniu wyborów członków Zarządu.

W kontekście wskazanych przepisów Statutu, każdy członek Towarzystwa, który złoży deklarację członkowską²⁹ może wziąć udział w sesjach Sekcji Naukowej. Argumentem przemawiającym za powyższym stanowiskiem jest również okoliczność, że uzyskanie statusu członka Sekcji Naukowej nie jest uzależnione, inaczej niż w przypadku procedury uzyskania członkostwa Y, od jakiejkolwiek weryfikacji ze strony Y, w szczególności podjęcia jakiejkolwiek uchwały przez Sekcję Naukową (argumentum a contrario).

W odniesieniu zatem do czynności „przystąpienia” członka Y do Sekcji Naukowej oświadczeniu członka nie musi odpowiadać jakiekolwiek oświadczenie ze strony Towarzystwa. Jedynym niezbędnym, a zarazem koniecznym elementem ww. czynności jest zatem oświadczenie woli członka Y.

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego przedmiotowej sprawy, przyjąć by należało, że sporządzona na potrzeby Zgromadzenia Sprawozdawczo-Wyborczego lista obecności miała charakter jedynie porządkowy i pomocniczy. Nie stanowiła ona zatem elementu konstytutywnego czynności przystąpienia do Sekcji Naukowej. Brak wpisu na liście danej osoby nie wyłączał możliwości prawnie skutecznego jej uczestnictwa w Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym, o ile osoba ta uprzednio złożyła deklarację o przystąpieniu. Brak uwzględnienia na liście nie powodował również w jakikolwiek sposób wyłączenia możliwości udziału w wyborach członków Zarządu Sekcji Naukowej.

W konsekwencji przy ocenie dopuszczalności udziału w Zebraniu prawnie irrelewantną jest okoliczność, czy członek Y złożył pisemną deklarację w przeddzień Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego i został umieszczony na liście, czy też jego wola wstąpienia do Sekcji Naukowej została wyrażona w sposób dorozumiany, m.in. poprzez stawiennictwo na Zebraniu Sekcji.

• Ocena ważności oraz skuteczności czynności konwencjonalnej aktu głosowania przez uczestników Zebrania

Działanie ludzkie, jakim jest dokonanie wyboru poprzez akt głosowania stanowi czynność konwencjonalną. Ocena ważności oraz skuteczności takiej czynności zależy zatem od ustalenia, czy podmiot go dokonujący zachował odnoszące się do tej czynności reguły sensu, które mogą mieć charakter konstytutywny wskazujący na ważność czynności prawnej, jak i istotnościowy przesądzający o jej skuteczności. Reguły sensu nie ograniczają się jednocześnie do określenia zasad postępowania, ale wskazują także podstawową kwestię, kto jest osobą uprawnioną do dokonania czynności konwencjonalnej. W doktrynie prawa przyjmuje się bowiem, że kompetencja do dokonania czynności stanowi przesłankę jej prawnej doniosłości³⁰. Innymi słowy bez kompetencji nie ma ważnej czynności konwencjonalnej.

Wyinterpretowana w drodze wykładni Statutu norma prawna upoważniająca do dokonania wyboru członków Zarządu Sekcji Naukowej wskazuje, że wyboru takiego może dokonać członek danej Sekcji Naukowej, jakim jest członek Y po złożeniu deklaracji. Złożenie deklaracji, z uwagi na brak zastrzeżeń odmiennych może być dokonane w sposób dowolny, byleby oświadczenie członka Towarzystwa (werbalnie, czy pozawerbalnie) jednoznacznie wyrażało chęć wstąpienia do Sekcji Naukowej.

Z powyższego zatem jednoznacznie wynika, że kompetencja do dokonania wyboru (uczestnictwa w akcie głosowania) związana jest wyłącznie z posiadaniem statusu członka danej Sekcji Naukowej³¹.

Jednocześnie reguły sensu odnoszące się do dokonania czynności konwencjonalnej głosowania nie uzależniają jego ważności oraz skuteczności od zachowania innych warunków, np. w postaci umieszczenia na liście uprawnionych do głosowania.

1. c.     Ustalenie zasad głosowania w trakcie Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego

• Okoliczność podwójnego głosowania a przebieg zebrania stwierdzony protokołem

Z Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego Sekcji X, jakie miało miejsce dnia … września 2013 roku sporządzony został protokół opatrzony podpisem Przewodniczącego Zebrania oraz Sekretarza Zebrania³², dokumentujący przebieg Zebrania, w tym powołanie Komisji Skrutacyjnej oraz ogłoszone wyniki wyborów.

Stwierdzone protokołem okoliczności faktyczne stanowią podstawę do zrekonstruowania przebiegu Zebrania oraz treści podjętych w jego wyniku uchwał³³.

W protokole ujęto informacje odnośnie: wystąpień poszczególnych osób w trakcie Zebrania ze zwięzłym przedstawieniem podnoszonych przez nie kwestii, wyboru Przewodniczącego Zebrania oraz Sekretarza Zebrania, wyboru Komisji Skrutacyjnej oraz jej składu, wyboru Przewodniczącego Zarządu Sekcji X, a następnie wyboru poszczególnych członków Zarządu ze wskazaniem ilości oddanych na nie głosu oraz przyporządkowanych im w związku z tym funkcji.

W tym miejscu podkreślić należy, że w protokole nie umieszczono informacji odnośnie, powoływanej przez wnioskodawców, okoliczności podwójnego głosowania. Jednocześnie, wnioskodawcy pomimo powołania się na okoliczności faktyczne dotyczące przebiegu Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego, które pozostawały w opozycji do stanu faktycznego stwierdzonego protokołem, nie przedstawili jakichkolwiek dowodów wykazujących prawdziwość podnoszonych przez nich twierdzeń, a tym samym podważających stan faktyczny ustalony protokołem (w szczególności w kontekście wadliwości lub nierzetelności protokołu). Nie zakwestionowano też samego protokołu, czy też sposobu jego sporządzenia. De facto sami wnioskodawcy na dowód podnoszonych przez nich okoliczności przedstawili właśnie protokół oraz informacje Prezesa Stowarzyszenia. Okoliczności faktyczne wykazane powyższymi dokumentami nie korespondują z twierdzeniami wnioskodawców zaprezentowanymi w samym piśmie.

Niezależnie od powyższego, poniżej przedstawiono merytoryczną analizę przedmiotowego zagadnienia.

• Dopuszczalność przeprowadzenia drugiego głosowania

Postanowienia Statutu nie regulują szczegółowo procedury wyboru członków Zarządu Sekcji Naukowej. § 48 pkt 1 Statutu wskazuje jedynie, że sekcje wybierają spośród swych członków przewodniczącego, sekretarza, skarbnika i dwóch członków, którzy razem tworzą Zarząd Sekcji. Nadto w pkt 2 wskazano, że Zarząd Sekcji wybierany jest na okres jednej kadencji, a funkcje przewodniczącego Zarządu Sekcji można pełnić nie dłużej niż przez 3 kolejne kadencje.

Jednocześnie w Statucie nie przewidziano żadnych rozwiązań związanych z samą procedurą wyboru członków Zarządu. Brak szczegółowych uregulowań w tym zakresie, może oznaczać, że kwestie te zostały pozostawione ocenie samych członków Sekcji Naukowych.

Warto zauważyć, że procedura wyborów została bardziej szczegółowo uregulowana w odniesieniu do wyboru członków Zarządu Głównego Towarzystwa. Zgodnie z § 24 Statutu, Walne Zebranie Delegatów otwiera Przewodniczący ustępującego Zarządu Głównego, po czym delegaci w głosowaniu jawnym powołują Przewodniczącego obrad i Sekretarza /sekretarzy/, których zadaniem będzie przygotowanie oficjalnego protokołu obrad.

Pomimo tego, że stosowanie powyższych reguł postępowania w stosunku do porządku obrad Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego Sekcji Naukowej nie znajduje uzasadnienia w postawieniach Statutu³⁴, to uczestnicy zastosowali technicznie ów tryb. Z protokołu Zebrania Sprawozdawczo-Zbiorczego wynika jednoznacznie, że po jego otwarciu, dokonano wyboru Przewodniczącego Zebrania oraz Sekretarza Zebrania. Wskazany tryb postępowania, wolą członków Sekcji Naukowej został zatem uznany wiążący.

Wydaje się, iż z tych samych przyczyn, innym wiążącym i stałym elementem głosowania nad wyborem członków Zarządu Sekcji X stało się powołanie Komisji Skrutacyjnej.

W ujęciu ogólnym, przez komisję skrutacyjną³⁵ należy rozumieć grupę osób³⁶ uprawnioną m.in. do przygotowania głosowania, jego przeprowadzenia, sporządzenia protokołu głosowania, ogłoszenia wyników itp.³⁷

Zakres szczegółowych uprawnień komisji skrutacyjnej winien być oceniany ad casum. Sytuacja ta będzie wykazywała pewne różnice w zależności od tego, czy mamy do czynienia z wyborami powszechnymi do Sejmu, Senatu, wyborami na Prezydenta RP, organów samorządu terytorialnego, czy też organów spółek prawa handlowego³⁸.

Uprawnienia komisji skrutacyjnej mogą być zatem szczegółowo określone w akcie prawa powszechnie obowiązującego³⁹, czy też w statucie⁴⁰, jednocześnie jednak nie można wykluczyć, że w przypadku braku szczegółowych uregulowań, podstawą do odtworzenia zasad i reguł postępowania komisji skrutacyjnych będzie ustalenie woli osób uprawnionych do jej powołania, w tym przypadku członków Sekcji X⁴¹.

W sprawie będącej przedmiotem analizy, jak wskazano powyżej, struktura i zasady wyboru komisji skrutacyjnej nie zostały określone postanowieniami Statutu. W przedmiotowej sprawie należy przyjąć, że skoro komisja skrutacyjna miała kompetencje do zarządzenia głosowania, stwierdzenia jego prawidłowości, poprawności, to miała również odpowiadające wskazanym uprawnieniom, kompetencje do stwierdzenia nieważności głosowania (wadliwości aktu głosowania), w przypadku wystąpienia okoliczności je uzasadniających oraz zarządzenia powtórnego głosowania podczas zgromadzenia. Czynność taka unicestwia w całości znaczenie pierwszego (wcześniejszego) aktu głosowania.

Uprawnienia komisji skrutacyjnej do stwierdzenia nieważności głosowania, a w konsekwencji zarządzenia jego powtórzenia w praktyce wyborczej stanowią często jedne z podstawowych jej uprawnień. W tym miejscu per analogiam można odnieść się do analizy wskazanego zagadnienia na gruncie wyborów powszechnych do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego, czy też organów spółek prawa handlowego⁴².

Na poparcie poglądu co do dopuszczalności przeprowadzenia podwójnego głosowania powołać należy uzasadnienie wyroku Naczelnego Sąd Administracyjnego w Poznaniu⁴³ z dnia 14 stycznia 2003 roku⁴⁴. Choć na gruncie rozpatrywanej sprawy orzekający sąd opowiedział się za brakiem możliwości przeprowadzenia powtórnego głosowania, to brak ten wynikał nie z ogólnego wyłączenia kompetencji komisji skrutacyjnej do jego przeprowadzenia, ale z występujących w rozpatrywanej przez sąd sprawie wyraźnych przepisów ustawy samorządowej. A contrario przyjąć należy, że brak takich ograniczeń przemawia za przyznaniem komisji omawianych uprawnień.

Nadto, za Z. Radwańskim wskazać należy, że uchwała w przedmiocie głosowania dochodzi do skutku, jeśli zostanie to stwierdzone przez komisję skrutacyjną. Jak wskazał autor, uchwała dochodzi do skutku przez akt głosowania: może on być przeprowadzony w różny sposób, w szczególności: jawnie, tajnie, przy użyciu urządzeń elektronicznych, ustnie, pisemnie lub przez podniesienie ręki. Oddane we właściwy sposób głosy zbiera wyłoniona osoba lub komisja (skrutacyjna), oblicza je oraz stwierdza, czy spełnione zostały przesłanki konieczne dojścia do skutku uchwały. Dopiero wówczas uchwała zostaje podjęta⁴⁵. W konsekwencji skuteczną uchwałą jest uchwała, której takie cechy zostały stwierdzone przez komisję skrutacyjną.

Podsumowując, wskutek unieważnienia pierwszego głosowania, uznano je za niewywierające skutków prawnych, co przemawiało za przyznaniem kompetencji do zarządzenia ponownego głosowania. W takiej konfiguracji brak podstaw do stwierdzenia wadliwości drugiego aktu głosowania z tych przyczyn, a pierwszy akt głosowania został prawnie, bezpowrotnie unicestwiony.

• Ocena ważności i skuteczności wyboru członków Zarządu w efekcie drugiego aktu głosowania

Również i w przypadku powtórnego głosowania brak jest podstaw do przyjęcia nieważności, czy też bezskuteczności wyborów.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że ważność wyborów uzależniona jest od udziału w nim kompetentnych w znaczeniu uprawnionych osób. Warunek ten został spełniony.

Komisja Skrutacyjna ma kompetencję do stwierdzenia nieważności głosowania (wadliwości aktu głosowania), a w konsekwencji i zarządzenia powtórnego głosowania.

Przebieg i wyniki wyborów dokumentuje protokół Zebrania.

Podmiot przeprowadzający głosowanie w toku zgromadzenia jest uprawniony do oceny jego poprawności, a w rezultacie do zarządzenia powtórzenia aktu głosowania.

Nawet gdyby założyć, iż podczas Zebrania zarządzono ponowienie głosowania, nie ma to samo przez się wpływu na wadliwość drugiego aktu głosowania. Poprzez zarządzenie drugiego głosowania, prawnie zniweczone zostało znaczenie tego pierwszego aktu głosowania i głosowanie to nie oddziałuje na poprawność drugiego głosowania, przeprowadzonego w przypisanej procedurze.

V. Wnioski opinii:

1. Zarząd Główny Towarzystwa nie może zawiesić w czynnościach członków Zarządu Sekcji.

2. Członkowie Towarzystwa, którzy przed momentem głosowania w przedmiocie wyboru Zarządu Sekcji złożyli oświadczenie o chęci przynależności do Sekcji, byli podmiotami kompetentnymi do udziału w głosowaniu.

3. Oświadczenie o chęci przynależności do Sekcji Naukowej może zostać złożone w dowolnej formie, w tym także poprzez stawiennictwo na Zebraniu Sekcji i objawienie w dowolny sposób woli przystąpienia do Sekcji.

4. Protokół Zebrania Sekcji dokumentuje jego przebieg i wyniki głosowań.

5. Podmiot przeprowadzający akt głosowania w toku Zebrania Sekcji jest uprawniony do zarządzenia ponowienia głosowania. Uprzednio przeprowadzone głosowanie uznane przez ten podmiot za wadliwe, traci bezpowrotnie znaczenie prawne i nie wpływa na wadliwość drugiego głosowania.

6. Brak podstaw prawnych do uznania wyborów do Zarządu Sekcji X przeprowadzonych podczas Zebrania w dniu … września 2013 roku, a udokumentowanych protokołem Zebrania, za wadliwe. Wybory przeprowadzone w tym dniu są ważne i  skuteczne.