Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego

Poznań, dnia 00 czerwca 2012 roku

APELACJA

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań Nowe Miasto i Wilda z dnia 00 maja 2012 roku, sygn. akt IV RC 000/00

w sprawie:

- Marty B.

c/a 

- Renacie M., Piotrowi R.

Sygn. akt IV RC 000/00/0

Wartość przedmiotu zaskarżenia:

3.600,00 złotych

II Wydział Cywilny Odwoławczy

Sądu Okręgowego

w Poznaniu

za pośrednictwem:

IV Wydział Rodzinny i Nieletnich

Sądu Rejonowego

Poznań Nowe Miasto i Wilda

ul. Szyperska 14

61-754 Poznań

Wnioski

W imieniu powódki, z powołaniem się na pełnomocnictwo w aktach sprawy, składam apelację od wyroku Sądu Rejonowego Poznań Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu IV Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 00 maja 2012 roku, sygn. akt IV RC 00/00/0, oddalającego powództwo o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego pomiędzy pozwaną Renatą M. a pozwanym Piotrem R.

Wyrok zaskarżam w całości i wnoszę o:

I. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

II. zmianę pkt. 2 wyroku i zasądzenie pozwanych solidarnie na rzecz powódki kosztów postępowania w I instancji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych,

III. zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych. 

Zarzuty

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucam:

I. naruszenie art. 189 kpc, polegające na przyjęciu, że tylko strony stosunku alimentacyjnego (dłużnik i wierzyciel alimentacyjny) mogą domagać się ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego, podczas gdy żaden przepis prawa nie ogranicza dopuszczalności wystąpienia z takim żądaniem przez osobę trzecią, legitymującą się interes prawnym w ustaleniu wygaśnięcia tej okoliczności,

II. naruszenie art. 189 kpc, polegające na przyjęciu, że możliwość podnoszenia zarzutów hamujących (np. zarzutu braku pokrzywdzenia wierzyciela – por. art. 527 § 1 kc) wyklucza dopuszczalność wystąpienia z powództwem o ustalenie, podczas gdy powództwo o ustalenie nie przysługuje wyłącznie wówczas, gdy powód może wystąpić z roszczeniem dalej idącym.

Uzasadnienie

I. Stanowisko Sądu I instancji

Sąd I instancji uznał, że powódka nie może domagać się ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego pozwanego Piotra R. względem pozwanej Renaty M., ponieważ „nie jest stroną tego konkretnego stosunku alimentacyjnego” (uzasadnienie s. 6). Osobisty – oparty na pokrewieństwie – charakter obowiązku alimentacyjnego powoduje, że tylko dłużnik i wierzyciel mają prawo kształtować jego treść. Niedopuszczalne jest natomiast wystąpienie przez osobę trzecią z żądaniem ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego (uzasadnienie s.9).

Sąd uznał również, że powódce przysługują inne – dalej idące – środki ochrony prawnej. Są nim zarzuty procesowe, które powódka może podnieść w przypadku gdyby pozwana Renaty M. „po raz kolejny wystąpiła z powództwem o uznanie umowy darowizny za bezskuteczną” (uzasadnienie s. 7).

Powyższe stanowisko jest błędne.

II. Uchwała Sądu Najwyższego z 11 października 1980 roku

Zaskarżony wyrok opiera się na uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1980 roku (sygn. akt: III CZP 37/80). W ocenie Sądu I instancji, dotyczy ona tych samych zagadnień, które są istotne dla rozstrzygnięcia tej sprawy. 

Nie ma podstaw do powoływania się w tej sprawie na argumentacje zawartą w ww. uchwale, ponieważ:

a) uchwała z dnia 11 października 1980 roku zapadła na kanwie innego stanu faktycznego,

b) przytoczona uchwała dotyczy wykładni art. 527 kc,

c) uchwała nie wyjaśnia, czy z powództwem o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego może wystąpić osoba, której nie przysługuje roszczenie dalej idące (tj. np. skarga pauliańską),

d) uchwała zapadła w innych realiach społeczno-gospodarczych.

Treść ww. uchwały brzmi następująco: 

„W wypadku, gdy egzekucja należności alimentacyjnych uniemożliwia zaspokojenie wierzytelności innego wierzyciela, wierzyciel ten może w drodze powództwa przeciwko osobie, na której rzecz egzekwowane są należności alimentacyjne, żądać ustalenia, że - wobec ustania obowiązku alimentacyjnego - przysługuje mu prawo zaspokojenia swej wierzytelności przed egzekwowanymi należnościami alimentacyjnymi (art. 527 i nast. kc).”

W jej uzasadnieniu zawarto rozważania na temat możliwości uznania, czy dłużnika, który świadomie rezygnuje z wytoczenia powództwa o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego (art. 138 kro), dopuszcza się działań (czynności prawnej) zmierzającej „do pokrzywdzenia wierzycieli” w rozumieniu art. 527 kc.

Sąd Najwyższy uznał, że w opisanej sytuacji wierzyciel może skutecznie wystąpić ze skargą pauliańską. Z tego względu wykluczył dopuszczalność powództwa o ustalenie (art. 189 kpc).

Stwierdził, że skarga pauliańska jest roszczeniem dalej idącym, co wobec subsydiarnego charakteru powództwa o ustalenie (art. 189 kpc), wyklucza ten środek ochrony. Było to zbędne z uwagi na okoliczności faktyczne, leżące u podstaw ww. uchwały.

Stan faktyczny na kanwie, którego wydano uchwałę z dnia 11 października 1980 roku znacząco różnił się od stanu faktycznego w niniejszej sprawie. Omawiana uchwała zapadła w sprawie, w której wierzyciel żądał ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego swojego dłużnika, aby w ten sposób zapewnić sobie możliwość skutecznego egzekwowania swoich należności. W tamtej sprawie dłużnik alimentacyjny celowo nie występował z żądaniem ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. Czynił ze świadomością pokrzywdzenia innych wierzycieli.

W tej sprawie powódka nie jest wierzycielem pozwanych. Wystąpiła z powództwem o ustalenie, aby definitywnie rozstrzygnąć wątpliwości dotyczące swojej odpowiedzialności względem pozwanej Renaty M. Ze względu na specyfikę stanu faktycznego, Sąd Najwyższy nie musiał wyjaśniać, czy z powództwem o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego może wystąpić osoba, której nie przysługuje roszczenie dalej idące.

Zagadnienie to powinno być wyjaśnione w tej sprawie. Powódce nie służy bowiem roszczenie, którego treść wyprzedzałaby powództwo o ustalenie (art. 189 kpc).

Wyjaśnienie tego zagadnienia nie może ograniczać się do mechanicznego zastosowania uchwały Sądu Najwyższego, dotyczącej innego problemu i wydanej na tle odmiennego stanu faktycznego. Ograniczając się do powołania na uchwałę z dnia 11 października 1980 roku, Sąd I instancji nie rozpoznał istoty tej sprawy, co przemawia za uchyleniem wyroku (art. 386 § 4 kpc).

III. Sądowa ingerencja w sferę stosunków rodzinnych 

Sąd I instancji bezzasadnie uznał, że osoba trzecia, niebędąca w stosunku alimentacyjnym, nie może żądać ustalenia jego wygaśnięcia (uzasadnienie, s. 6). 

Podkreślić należy, że nawet omawiana uchwała Sądu Najwyższego nie wyklucza ingerencji osób trzecich oraz sądu w sferę stosunków rodzinnych. Uznając, że wierzyciel może wystąpić przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu ze skargą pauliańską, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość ingerencji w sferę stosunków rodzinnych.

Zgodnie z ww. uchwałą, rozpoznając skargę pauliańską, sąd powinien zbadać, czy istniały przesłanki do stwierdzenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego (art. 138 kro). Jeżeli przesłanki te istniały „czynność zawierająca milczącą zgodę na kontynuowanie bezzasadnej egzekucji wygasłej należności alimentacyjnej, a więc również alimentacyjny tytuł wykonawczy tracą skuteczność w stosunku do pokrzywdzonego wierzyciela.”  Uwzględnienie powództwa z art. 527 § 1 kc jest zatem przejawem sądowej ingerencji w sferę stosunków majątkowych pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem alimentacyjnym.

Wskazany pogląd jest również akceptowany przez glosatorów omawianej uchwały, wskazując, że „nieprzekonywający jest (…) argument (…), iż powództwo wierzyciela oparte na art. 138 k.r.o. stanowiłby rażącą ingerencję w sferę majątkowych stosunków rodzinnych (…). Każde bowiem powództwo zmierzające do unicestwienia w ten lub inny sposób egzekucji alimentów należnych (…), nie wyłączając powództwa opartego na art. 527 k.c., może być uznane za ingerencję w sferę majątkowych stosunków rodzinnych określonych osób.” 

Błędne jest stwierdzenie, że tylko wierzyciel i dłużnik alimentacyjny może kształtować treść obowiązku alimentacyjnego (uzasadnienie, s. 6). Źródłem obowiązku alimentacyjnego nie jest wola stron ale ustawa (por. art. 128 kro). To, że obowiązek ten opiera się na pokrewieństwie jest wynikiem przyjętej przez ustawodawcę konwencji. 

Obowiązek alimentacyjny powstaje i wygasa z mocy prawa (por. art. 138 kro). Przesłanką jego wygaśnięcia jest osiągnięcie przez uprawnionego samodzielności życiowej (art. 133 § 1 kro). Decyzja o tym kiedy uprawniony osiągnie tą samodzielność należy do sądu. Ani wierzyciel, ani dłużnik alimentacyjny nie mogą w sposób wiążący i definitywny postanowić o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego.

Organem powołanym do rozstrzygania o tym, czy obowiązek ten istnieje jest sądu.

Jeżeli wierzyciel alimentacyjny zrzekł się swoich roszczeń o zapłatę renty alimentacyjnej a następnie wytoczył powództwo o jej zasądzenie, sąd będzie miał kompetencje do ponownej oceny, czy zachodzą przesłanki uzależniające wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego. Oświadczenie uprawionego o zrzeczeniu się roszczeń będzie bezskuteczne.

W świetle powyższych rozważań, błędne jest założenie Sądu I instancji, jakoby tylko strony stosunku alimentacyjnego mogły ingerować w jego treść. 

IV. Powództwo o ustalenie a zarzuty procesowe

Błędem Sądu I instancji było również przyjęcie, że możliwość podnoszenia przez powódkę zarzutów hamujących (np. wykazania w wytoczonym przeciwko niej procesie o uznanie umowy darowizny za bezskuteczną, że darowizna nie skutkowała pokrzywdzeniem wierzyciela – por. uzasadnienie, s. 9) wyklucza możliwość wytoczenia powództwa o ustalenie. 

Poza sporem jest, że powództwo o ustalenie ma charakter subsydiarny. Jest niedopuszczalne, gdy stronie przysługuje roszczenie dalej idące (np. skarga pauliańską).

Opisana zasada nie dotyczy natomiast zarzutów procesowych. Powództwo o ustalenie jest uniwersalnym środkiem ochrony interesu prawnego osoby, która nie może zainicjować postępowania sądowego za pomocą innych środków prawnych. 

Aby określony instrument prawny wyprzedzał powództwo o ustalenie, musi on umożliwiać wszczęcie postępowania sądowego. Jeżeli żaden przepis nie pozwala wszcząć postępowania sądowego, strona może wystąpić z powództwem ustalającym.

Zarzut procesowy (niezależnie od charakteru prawnego i jego skutków) nie pozwala na samodzielne zainicjowanie postępowania sądowego. Powyższe przesądza o bezzasadności stanowiska Sądu I instancji.

/adwokat Tomasz Grzybkowski/

Załączniki

1. dowód uiszczenia opłaty sądowej od apelacji w kwocie 180,00 złotych,

2. odpis apelacji.

Materiał archiwalny oparty o przepisy prawa obowiązujące w dniu jego sporządzenia. Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski Guzek Jackowski nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywane treści.