Bank wiedzy:

Przerwa na papierosa w pracy

Czy pracodawca ma obowiązek zapewnić w zakładzie pracy specjalne pomieszczenie dla osób palących papierosy? Jak powinno rozliczać się czas spędzony na paleniu w ramach czasu pracy?

Poznań, dnia … lutego 2009 roku



OPINIA PRAWNA
w sprawie obowiązku wyznaczania pomieszczenia dla palących pracowników oraz kwestii związanych z rozliczaniem czasu palenia tytoniu w ramach czasu pracy


I. Podstawa zlecenia:

Opinia przygotowana w ramach prac wewnętrznych Kancelarii.


II. Cel opinii:

Przedstawienie i analiza przepisów związanych z wyznaczeniem pomieszczenia do palenia tytoniu przez pracowników oraz powstałego na tej bazie orzecznictwa sądowego. Analiza przepisów prawa pracy związanych z rozliczaniem czasu palenia tytoniu w ramach czasu pracy.

III. Podstawa prawna opinii:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy Dz.U. 1974.24.141 z późn. zm. Dz.U. 1998.113.717, zm. Dz.U. 1996.24.110, zm. Dz.U. 1998.106.668, zm. Dz.U. 1999.99.1152, zm. Dz.U. 2000.19.239, zm. Dz.U. 2000.43.489, zm. Dz.U. 2000.107.1127, zm. Dz.U. 2000.120.1268, zm. Dz.U. 2001.28.301, zm. Dz.U. 2001.52.538, zm. Dz.U. 2001.99.1075, zm. Dz.U. 2001.128.1405, zm. Dz.U. 2001.154.1805, zm. Dz.U. 2001.11.84, zm. Dz.U. 2002.74.676, zm. Dz.U. 2001.111.1194, zm. Dz.U. 2002.196.1660, zm. Dz.U. 2002.135.1146, zm. Dz.U. 2001.123.1354, zm. Dz.U. 2002.135.1146, zm. Dz.U. 2002.199.1673, zm. Dz.U. 2002.200.1679, zm. Dz.U. 2003.166.1608, zm. Dz.U. 2003.213.2081, zm. Dz.U. 2001.128.1405, zm. Dz.U. 2002.135.1146, zm. Dz.U. 2003.213.2081, zm. Dz.U. 2004.96.959, zm. Dz.U. 2004.99.1001, zm. Dz.U. 2004.120.1252, zm. Dz.U. 2004.240.2407, zm. Dz.U. 2005.10.71, zm. Dz.U. 2005.68.610, zm. Dz.U. 2005.86.732, zm. Dz.U. 2005.167.1398, kp,

2. Ustawa z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych Dz.U. 1996.10.55, zm. Dz.U. 1997.121.770, zm. Dz.U. 1997.88.554, zm. Dz.U. 1999.96.1107, zm. Dz.U. 2003.229.2274,

3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U. 2007.49.330, zm. Dz. U 2008.108.690,

4. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 roku w sprawie  zasad techniki prawodawczej Dz.U. 2002.100.908.

IV. Analiza merytoryczna:

1.Stan faktyczny.


W dniu 4 kwietnia 2007 roku Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie o sygn. akt I OSK 892/2006 stwierdził, iż firmy zatrudniające minimum dwadzieścia osób muszą urządzić im palarnię.
Sąd ten wskazał, iż nie ma przy tym znaczenia, czy którykolwiek z pracowników pali papierosy.
Swoje stanowisko Naczelny Sąd Administracyjny wyprowadził z rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 111) oraz z ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (art. 5 ust. 1 pkt 3).

2. Analiza prawna

A. Przepisy regulujące kwestię tworzenia w zakładach pracy specjalnych pomieszczeń dla osób palących tytoń

Kwestia istnienia obowiązku utworzenia przez pracodawcę specjalnych pomieszczeń przeznaczonych dla osób palących jest sporna.
Z jednej strony za istnieniem takiego obowiązku przemawia jednolite orzecznictwo sądów administracyjnych z drugiej zaś strony część doktryny prawnej wyraża odmienny pogląd.
Pierwszy z poglądów wyrażono w orzeczeniach:

- Naczelnego Sądu Administracyjnego- Ośrodek zamiejscowy w Białymstoku z dnia 27 czerwca 2002 roku w sprawie o sygn. akt SA/Bk 230/20021,
- Naczelnego Sądu Administracyjnego- Ośrodek zamiejscowy w Łodzi z dnia 24 stycznia 2003 roku w sprawie o sygn. akt SA/Łd 1887/992
- Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 marca 2006 roku w sprawie o sygn. akt II SA/Wa 1881/20053,
- Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2007 roku w sprawie o sygn. akt I OSK 892/20064.

Na wstępie analizy istnienia obowiązku posiadania palarni powyższe Sądy wychodziły z ustalenia, iż cel wprowadzenia ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych określony został w preambule ustawy. Jest nim: przeciwdziałanie uzależnieniu od używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ochrona zdrowia przed jego następstwami.
Ustawodawca nie ustanowił zakazu produkcji i używania wyrobów tytoniowych, a uchwalając ustawę wprowadził jedynie instrumenty prawne zmierzające do informowania osób palących o szkodliwości nałogu, przeciwdziałania nadmiernej reklamie wyrobów tytoniowych oraz przeciwdziałania skutkom tzw. biernego palenia.
Z tego między innymi powodu w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy znalazły się rozwiązania mające na celu ochronę osób niepalących przed skutkami palenia tytoniu przez pracowników dotkniętych tym nałogiem.
Sądy te wychodziły z założenia, iż ochrona pracowników niepalących możliwa jest do zrealizowania wyłącznie poprzez wydzielenie na terenie zakładu pracy pomieszczeń dostosowanych do palenia tytoniu.
Prawne uzasadnienie takiego poglądu stanowiła interpretacja przepisów § 111 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązująca pracodawcę do zapewnienia pracownikom pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych dostosowanych między innymi do liczby pracowników, rodzaju i warunków pracy. Wymagania w zakresie tych pomieszczeń określone zostały zaś w załączniku do tego rozporządzenia. W § 40 ust. 1 tego załącznika stwierdza się natomiast, że „palenie tytoniu w zakładzie pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) lub w innych wyodrębnionych miejscach wyposażonych w dostateczną liczbę popielniczek”. Zdaniem Sądów palarnie lub miejsca przeznaczone do palenia tytoniu powinny być usytuowane w sposób nienarażający osób niepalących na wdychanie dymu tytoniowego.
Z postanowień tego załącznika Sądy te wyprowadziły wniosek, iż prawodawca wyraźnie rozróżnia palarnie od miejsc przeznaczonych do palenia tytoniu. Dobitnym tego przykładem jest § 41 załącznika określający parametry palarni, której powierzchnia nie może być mniejsza niż 8 m2, przy czym na jednego pracownika powinno przypadać co najmniej 0,1 m2 powierzchni podłogi, a także § 42 tego samego załącznika wymagający w pomieszczeniach palarni „dziesięciokrotną wymianę powietrza w ciągu godziny”.
W zakresie zaś wymienionych innych wyodrębnionych miejsc do palenia tytoniu prawodawca stwarza jedynie warunek, aby były one wyposażone „w dostateczną ilość popielniczek”.
O ile jednak w swoich konkluzjach sądy te wyrażały wyraźne tezy to również i one zauważały, wątpliwości, czy palarnia bądź „wyodrębnione miejsce” do palenia tytoniu mieszczą się rzeczywiście w kategorii pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych, o których stanowi przepis § 111 ust. 2 powołanego rozporządzenia, ale wątpliwość ta nie miała w ich ocenie zasadniczego wpływu na ocenę legalności zaskarżonej decyzji, tym bardziej że sam załącznik nosi tytuł „pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne”.
Na bazie powyższych rozważań wyrażone zostało twierdzenie, iż powołane przepisy zobowiązują pracodawców do wyznaczenia i przystosowania pomieszczeń lub miejsc na terenie zakładu pracy, w których dozwolone jest palenie tytoniu.
Część doktryn5 oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu kwestionuje jednak to zapatrywanie.
WSA z Poznania ma wątpliwości w tej materii i podał je pod rozwagę Trybunału Konstytucyjnego w pytaniu prawnym6, czy palarnia jest pomieszczeniem sanitarno-higienicznym albowiem np. minister infrastruktury w jednym ze swoich rozporządzeń, odmiennie niż minister pracy, nie zalicza palarni do tych pomieszczeń.
Nie da się ich tak zakwalifikować także na podstawie „Słownika języka polskiego” Witolda Doroszewskiego7.
Poznański WSA uważa też, że z ustawy tytoniowej nie da się wywieść obowiązku urządzania palarni, bo mówi się w niej tylko o zakazie palenia poza miejscami wydzielonymi. Reszta jest tylko interpretacją, a nakaz urządzania palarni przez pracodawcę nie istnieje w żadnym przepisie.
Powyższe stanowisko podziela opiniujący albowiem analiza powoływanych w ramach pierwszego poglądu przepisów prowadzi do wniosku, iż żaden z nich nie nakłada takiego obowiązku.
Zgodnie z art.5 ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych zabrania się palenia wyrobów tytoniowych poza pomieszczeniami wyodrębnionymi i odpowiednio przystosowanymi:
1) w zakładach opieki zdrowotnej, z zastrzeżeniem ust. 2,
2) w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych,
3) w pomieszczeniach zakładów pracy oraz innych obiektów użyteczności publicznej, a w małych, jednoizbowych lokalach gastronomicznych - poza wyraźnie wyodrębnionymi miejscami.
Literalna wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, iż ustanawia on jedynie zakaz palenia tytoniu poza odpowiednimi pomieszczeniami. Przechodzenie zatem do wykładni historycznej, czy celowościowej jest niezasadne. Skoro bowiem przepis jest jasny i precyzyjny w swojej wymowie to sięganie do wyżej wymienionych wykładni nie powinno nastąpić. Nawet jednak uważając odmiennie w zakresie zastosowania wykładni celowościowej to celem ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych jest ochrona zdrowia tzw. biernych palaczy. Realizacji tego celu wbrew zapatrywaniu Wojewódzkiego Sąd  Administracyjnego w Warszawie może nastąpić również innymi metodami, aniżeli wyznaczenie palaczom pomieszczenia do palenia tytoniu. Najprostszym sposobem będzie wyjście na powietrze. Tym niemniej jak już podkreślono rozszerzająca wykładnia przepisów jest niedopuszczalna jeżeli prowadzi ona do nałożenia nowych obowiązków na podmioty.
Podobnie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, nie wprowadza takiego obowiązku.
Zgodnie z § 40 i następnymi  powołanego wyżej załącznika do rozporządzenia palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposażonych w dostateczną ilość popielniczek. Nie sposób z tych przepisów wyprowadzić kategorycznego wniosku, iż pracodawca ma obowiązek zapewnienia stosownego pomieszczenia dla osób palących tytoń. Powyższe przepisy precyzują jedynie, wymagania jakim powinny odpowiadać palarnie. Wyprowadzenie z nich daleko idącego domniemania, iż pracodawca ma też obowiązek przeznaczenia pomieszczenia na palarnię nie mieści się w ramach swobodnego uznania, jest uznaniem dowolnym.
Co prawda, w ogólnych przepisach § 2 bhp, minister właściwy do spraw pracy nazywa palarnię pomieszczeniem higienicznosanitarnym i niektórzy uważają, iż jest to definicja legalna, ale trzeba wziąć pod uwagę błędność tego zapisu nie tylko z merytorycznego, ale także z formalnoprawnego punktu widzenia. Nazywanie palarni pomieszczeniem higienicznosanitarnym jest nieporozumieniem i zaprzeczeniem istoty pojęcia „urządzenie higienicznosanitarne”, z punktu widzenia przeznaczenia tego pomieszczenia8.
Trudno zgodzić się z ministrem pracy, iż palarnia jest pomieszczeniem higieniczno-sanitarnym. W pomieszczeniu tym pracownicy nie oddają się bynajmniej czynnościom higieniczno-sanitarnym, ale wręcz przeciwnie realizują swój nałóg palenia tytoniu.
Drugi argument, przeciwko stworzonej przez ministra do spraw pracy definicji legalnej palarni jest równie poważny jak pierwszy. W art. 23715  § 1 kp. zawierającym ustawową delegację do wydania ogólnych przepisów bhp, nie upoważniono ministra do precyzowania pojęć definicyjnych. W § 149 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 roku w sprawie "Zasad techniki prawodawczej", wyraźnie stwierdzono, że w akcie wykonawczym nie formułuje się definicji, które ustalałyby znaczenia określeń zawartych w ustawie upoważniającej. Pojęcie zaś urządzeń higienicznosanitarnych jest pojęciem ustawowym używanym w art. 233 kp.  W konsekwencji, definicja pomieszczenia palarni jako urządzenia higienicznosanitarnego nie ma charakteru legalnego, a zważywszy na merytoryczne zaprzeczenie istoty charakteru tego pomieszczenia, nie może być w ramach wykładni prawa w ten sposób rozumiana9.
Reasumując w ocenie opiniującego palarnia nie jest pomieszczeniem higieniczno-sanitarnym. Od pracodawcy zależeć będzie czy zorganizuje taką palarnię, czy też poprzestanie na zakazie palenia tytoniu we wszystkich pomieszczeniach zamkniętych zakładu pracy.

B. Czas pozostawiania pracownika w tzw. palarni lub poza budynkiem pracodawcy w związku z paleniem tytoniu.

Zgodnie z art. 134 kp jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.
Czas tej przerwy pracownik może przeznaczyć na wykonanie prywatnych telefonów, załatwienie prywatnej sprawy, zjedzenie posiłku lub na zaspokojenie swego nałogu nikotynowego. W czasie przerwy pracownik może przebywać na terenie zakładu pracy w obiekcie zamkniętym, albo może też wyjść poza ten obiekt i np. zapalić papierosa. Poza powyższym wypadkiem brak jest regulacji prawnej nakazującej zaliczanie pracownikom do czasu ich pracy, czasu jak poświęcają oni paleniu tytoniu. W każdym innym przypadku poza korzystaniem z przewidzianej przepisami kodeksu pracy przerwy pracownik powinien uzyskać zgodę na oddalenie się ze stanowiska pracy. W przeciwnym wypadku dopuszcza się on naruszenia obowiązków pracowniczych, skoro zamiast wykonywać pracę zajmuje się on paleniem tytoniu co nie należy do obowiązków pracowniczych. Na pracodawcy nie ciąży z kolei żaden prawnie sankcjonowany obowiązek udzielenia zezwolenia na palenie poza czasem przerwy.
Z przepisów szczególnych wynika, iż poza ogólną kategorią pracowników dodatkową przerwę w wymiarze 5 minut po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego mają pracownicy używający w czasie pracy monitora ekranowego - co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. W tej przerwie pracownik również posiada prawo do palenia tytoniu.

V. Wnioski opinii:

1. Obowiązujące przepisy nie wprowadzają obowiązku tworzenia przez pracodawców pomieszczeń przeznaczonych dla osób palących tytoń.

2. W związku z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2007 istnieje ryzyko, że inspekcja pracy zakwestionuje powyższą tezę.

3. Pracodawca ma obowiązek chronić pracowników nie palących przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych przez innych pracowników.

4. Sposób realizacji tego obowiązku określa pracodawca, przy uwzględnieniu, iż niedopuszczalne jest palenie tytoniu w pomieszczeniach zamkniętych nieprzeznaczonych do tego celu.

5. Czas pozostawania przez pracownika w palarni lub poza obiektami zamkniętymi w celu realizacji nałogu nikotynowego jest czasem wliczanym do czasu pracy jedynie w wymiarze 15 minut przerwy określonej w art. 134 kp, poza tym wypadkiem czasu realizacji nałogu nikotynowego nie można zaliczyć do czasu pracy.

 


Opinię tę wydałem z całą sumiennością i starannością, kierując się swoją najlepszą wiedzą.

 

 

(adwokat Tomasz Guzek)

 

 

Przypisy:
1 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek zamiejscowy w Białymstoku z dnia 27 czerwca 2002 roku, sygn. akt SA/Bk 230/2002, OSP 2003/12 poz. 155 … zgodnie z art. 233 kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne, do których zalicza się też palarnię. Nakaz wyodrębnienia w zakładzie pracy oddzielnych pomieszczeń palarni wynika z gwarantowanej ustawą ochrony prawa niepalących do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego (art. 3 pkt 1 ustawy z 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych - Dz. U. 1996 r. Nr 10 poz. 55 ze zm.).
2 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego- Ośrodek zamiejscowy w Łodzi z dnia 24 stycznia 2003 roku,  sygn. akt SA/Łd 1887/99, OSP 2003/12 poz.154 …wątpliwość, czy palarnia mieści się w kategorii pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych (o których mowa w § 111 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - Dz. U. 1997 r. Nr 129 poz. 844), nie ma zasadniczego wpływu na ocenę legalności nakazu inspektora pracy. Obowiązkiem organu odwoławczego jest merytoryczne rozpatrzenie sprawy w pełnym zakresie - organ odwoławczy nie jest związany granicami odwołania.
3 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 marca 2006 roku, sygn. akt II SA/Wa 1881/2005, Rzeczpospolita 2006/70 str. C1 … Na pracodawcy ciążą obowiązki związane z ochroną zdrowia pracowników niepalących przed negatywnymi skutkami palenia tytoniu, natomiast ochrona ta możliwa jest do zrealizowania wyłącznie poprzez wydzielenie na terenie zakładu pracy pomieszczeń dostosowanych do palenia tytoniu.
4 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2007 roku, sygn. akt I OSK 892/2006, Rzeczpospolita 2007/81 str. C1 … Firmy zatrudniające minimum dwadzieścia osób muszą urządzić im palarnię. Nie ma przy tym znaczenia, czy którykolwiek z pracowników pali papierosy. Taki obowiązek wynika nie tylko z rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 111), lecz także z ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (art. 5 ust. 1 pkt 3).
5 Tadeusz M. Nycz Higieniczne warunki pracy a palarnia, www.prawo-pracy.pl
6 Pytanie prawne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu IV SA/Po 617/07
7 Słownik Języka Polskiego. Witold Doroszewski. Wydawnictwo PWN 1958/69
8 Tadeusz M. Nycz. Palenie tytoniu w zakładzie pracy, www.prawo-pracy.pl
9 Tadeusz M. Nycz. Palenie tytoniu w zakładzie pracy, www.prawo-pracy.pl

 

 

Materiał archiwalny oparty o przepisy prawa obowiązujące w dniu jego sporządzenia. Adwokacka Spółka Partnerska Grzybkowski Guzek Jackowski nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywane treści.